CONOCIENDO UN POCO MÁS SOBRE LA SUBCUENCA DEL RÍO SASLE

Vamos a conocer un poco de la zona del proyecto que comenzó en este año 2008, en las comunidades de los Horcones y Sasle, de la Subcuenca del río Sasle, donde nuestras flamantes PCRs han estado estos dos últimos meses y ya se despiden (de momento). Espero que lo pasarais bien y sobre todo que cumplierais el principal objetivo del PCR, que es precisamente conocer la realidad.

Hay dos caminos desde Jinotega para ir a las comunidades de los Horcones y El Sasle. Uno es más largo y pasa por carreteras buenas rodeando la cuenca por detrás hasta llegar a la comunidad de los Horcones. Otro es atravesando el río San Gabriel por un puente que cuando llueve suele inundarse. Esta segunda carretera es más peligrosa sobre todo en época de lluvias.

Una de las actividades es la construcción de cocinas mejoradas en las comunidades de Los Horcones y Sasle. En la comunidad de Los Horcones 31 familias han sido beneficiarias de las cocinas mejoradas por otra institución, pero no ha podido dar un buen seguimiento a las mismas.

La mayoría ( 80%) del area de la comunidad de Los Horcones pertenece a una hacienda cafetalera y además tiene ganado vacuno solo para leche (ver foto de abajo).
La idea es mantener informado de las actividades del proyecto al propietario de estas fincas ya que ocupa en gran medida la parte media de la microcuenca. Además de realizar reuniones para concienciarlo en las medidas para la protección de la microcuenca.

De la evolución del proyecto ya se ha podido ir viendo cosas en la etiqueta correspondiente de este blog, y lo que queda, ya que se está en proceso de "aterrizaje" de la segunda parte del programa. Mientras tanto, algunas fotos de la cuenca:

Parte alta de la cuenca del Río Sasle, con zonas deforestadas por el avance de la frontera agrícola

Parte media de la cuenca, con cafetales y zonas agrícolas, que generan contaminación orgánica (aguas mieles y cascarilla del café), y por agroquímicos

Parte baja de la subcuenca del río Sasle: prolongación de las zonas agrícolas en el valle fluvial y desembocadura en el Río San Gabriel

Enquisas Cociñas Melloradas e Biodixestores

En relación ao proxecto: "Apoio a productores para a realización de boas prácticas agrosilvopastorais e redución de áreas degradadas en catro comunidades da parte alta da subconca do rio Viejo (Jinotega, Nicaragua)". Proxecto xa finalizado e do que falou Agustín ampliamente (parte de biodixestores) noutras entradas no blog.

Biodixestor

Cociña de gas

Fai uns días realizamos unhas enquisas sobre biodixestores e cociñas melloradas nas comunidades de La Colmena, San Ramón, Boniche e La Breiera coa fin de facer un seguimento e ver o estado e uso destas.

Visitamos a 22 beneficiarios (dun total de 60), todos con cociña mellorada e 12 deles tamén con biodixestor.

Todos os beneficiarios están dacordo en que as novas cociñas son mellores que as tradicionais, coinciden no aforro de leña (que se reduciu á metade co cal o tempo adicado á recollida tamén é menor), na mellora da súa saúde debido á disminución de fume dentro da casa e en que se cociña máis rápido porque garda máis a calor.

Cociña mellorada

As cociñas tradicionais tiráronse para construir as novas, pero nun par de casas seguen tendo as dúas, nunha emprégana para cociñar nacatamal (comida típica nica que se fai con fariña de millo e leva carne de porco, arroz, papa... todo envolto en folla de plátano, boísimo!) e noutra para todo, pois é da que fan uso. No segundo caso deixouse a vella cociña porque teñen mozos traballando e teñen que cociñar para moita xente.

A instalación do biodixestor implica tamén a construción dunha cociña de gas para o aproveitamento do biogás producido na fermentación anaerobia.
Tódalas casas visitadas tiñan gas nas súas cociñas e cunha boa chama, a excepción dunha, que ten o biodixestor parado.

A principal alimentación do biodixestor consiste en esterco de res. Para iniciar o seu funcionamento a maioría mezclárono con melaza, máis algún segue a facelo porque di que senón o rendemento é baixo.
A media de horas de gas que proporciona é de 3,5 ao día, cunha alimentación de 1 bidón por día (20 l) e unha obtención de abono de 1 balde cada 8 días. Este bioabono emprégano para o cultivo de café, frijoles, millo, papa... os principais cultivos na zona.
A cociña de gas emprégana principalmente para quentar leite, fritir, cocer ovos... para peroles pequenos, mentres que na de leña cocen os frijoles, nesquizan o millo, ...

Saída de bioabono do biodixestor

Un ano despois de que rematara o proxecto puidemos comprobar como a xente, en xeral, está contenta e sí fai un correcto uso das cociñas, para poder así, pouco a pouco, acadar melloras no seu dia a dia.

Unha semaniña ruteando

E marchamos coñecer un pouquiño máis de Nicaragua, esta vez ata o Sur do lago Cocibolca, ata Solentiname, e incluso baixamos un pouquiño máis, á reserva natural de Los Guatuzos, na fronteira con Costa Rica.
Para coñecer Nicaragua necesítase tempo pois o transporte é lento e neste caso non hai tódolos días pero vaias onde vaias sempre merece a pena.
Despois de facer unha paradiña na fermosa Granada agarramos o Ferri para San Carlos, nada menos que 16 horas de viaxe!

Vistas dende o campanario da catedral de Granada

Rúa La Calzada,especialmente turística

Cargamento de plátanos no ferri en Ometepe

E de San Carlos ao arquipélago de Solentiname “lugar de hospedaxe”, formado por 36 illas das que coñecimos dúas, Mancarrón e San Fernando. Nos anos 60 o poeta Ernesto Cardenal promoveu unha forma de organización de tipo comunitaria e contido cristiano revolucionario, baseando a súa doutrina na igualdade social. Aquí foi composta a Misa Campesina Nicaragüense de Carlos Mejía Godoy.

Igrexa Nuestra Señora de Solentiname (illa de Mancarrón) con tradicionais debuxos ao estilo primitivista.

Solentiname é o berce do “arte primitivista”, pinturas ao óleo e tallas en madeira de balsa, actividade que se iniciou nos anos 70 trala chegada de Ernesto Cardenal e que supón, xunto co turismo, unha das maiores fontes de ingreso e ocupación dos habitantes do arquipélago.

Obtención da madeira de balsa e tallado da mesma

Lixado

Pintado

É un bo lugar para disfrutar da natureza, unha chea de aves, das que puidemos ver oropéndolas, garzas, garza tigre, ibis branco, martin pescador, águia pescadora, colibrí... mamíferos como mono congo e mono cara branca, reptiles como a tartaruga ñoca, anfibios e peixes (próxima entrada adicada a flora e fauna!)

Tartaruga ñoca

Con tanta fauna (cocodrilos e tiburóns incluidos, dos que nos falaron pero non chegamos a ver) démonos un baño fugaz nas augas do lago, que de relaxante tivo pouco pensando na vida nas profundidades.
Un conselliño, se viaxades ata Solentiname ide polo menos nun grupo de 6 persoas porque as pangas son moi caras para moverse e coñecer outras illas.

Posta de sol dende a illa de San Fernando

Na viaxe de volta a San Carlos aproveitamos para visitar o Refuxio de vida silvestre Los Guatuzos cun Centro Ecolóxico á beira do río Papaturro, que conta cun viveiro de caimáns e cocodrilo americano e outro de tartaruga ñoca, ademais dun orquidiario con 100 especies distintas. Aquí de novo puidemos observar diferentes animais como un paxaro carpinteiro, un par de garrobos, iguanas, ...

Caimán, que non crocodilo!

E despois de tanta natureza rematamos en Masaya, no seu mercado... de onde saímos cargadas de máis,impresionadas de tanta comida, artesanía e bullicio do xentío. O domingo, despois de visitar os volcáns Nindirí e Masaya e a cova de Tzinancanosto (túneis de lava formados por antigas erupcións), un taxista quixo que coñeceramos Tipitapa, augas termais con sauna natural e masaxista, unha fin de viaxe de conto!

Mercado de Masaya

Cráter do volcán Nindirí

O máis enriquecedor de todo é coñecer xente e escoitar o que teñen ou queren contar, as duras historias sobre a guerra, o traballo infantil, as dificultades de moitos e moitas para poder seguir ahí... tódalas persoas que fomos atopando polo camiño fixéronnos pasar os mellores momentos: a bibliotecaria de San Carlos, Elena Pineda en Solentiname, Andreas de “vaguito” coma nós, Dyango cos seus boleros e rancheras no parque de Masaya, Jorge Luis coas súas conversas, Ricardo no taxi... e incontables persoas nos transportes varios.
Recordarémosvos e estaredes con nós...

Na comunidade de Sasle

Esta semana estivemos na comunidade de Sasle pasando uns días, foi coma estar na casa, e se podemos habemos voltar. Evidentemente as comodidades non son as mesmas, aínda que a nós nos deixaran a mellor cama e non nos faltara de nada.
Acolleunos a familia de Don Pedro e Dona Marina, beneficiarios do proxecto. Unha familia ben numerosa coma a maioría na zona rural, 14 fillos e trinta e pico netos, aínda que agora na casa non son tantos.

Estivemos facendo as enquisas sobre as cociñas melloradas e árbores frutais que nos faltaban (faremos unha entrada especial para isto), escoitando as historias tanto dos rapaces coma da xente maior, e sobre todo aprendendo dos seus costumes e intentando practicar un pouquiño: facer “tortilla” (que é unha torta de millo), madrugar para ordeñar (aínda que isto vindo de Galicia non é nada novo), ir buscar a auga bastante lonxe (gracias a un proxecto algunhas casas da comunidade dispoñen de auga potable pero debido ás últimas chuvias estragáronse as tuberías e teñen que ir buscala, como hai uns anos, a un pozo lonxano ou collela alí onde se deposita), erguerse coa luz do día e deitarse con velas...

A comida habitual son o arroz e os “frijoles”, un pouco de “cuajada” (que é algo parecido ó noso queixo fresco pero máis salgado) e “tortilla”. Con sorte algún día hai plátano maduro e galiña asada, “rostisada”(rebozada) ou en sopa con verduras varias (riquísima) e, a todas horas, café. Agora é época de laranxas e tamén as “chupan” decote. O prato básico é tanto para o almorzo como para a comida ou a cea.

O mellor foi estar cos rapaces, e intentar xogar un pouquiño con eles, aínda que para a maioría as súas labores non lle permitan facelo todo o que quixeran, algúns deles érguense ben cedo e traballan arreo.

Isto acontece dunha parte polas necesidades familiares e doutra porque na escola de Sasle só hai clase de primaria e para secundaria teñen que desprazarse ata Jinotega. Pedro Pablo, por exemplo, ía tódolos sábados a clase na vila, pero houbo unha folga de transportes pola que perdeu un mes de aulas e tivo que deixar o curso pola metade. Agora é un experto en ordeñar vacas e no traballo do campo (para o cal camiña tódolos días ata a comunidade de Sisle). Un homiño con a penas 13 anos, un homiño en miniatura:

Aproveitamos tamén para visitar, con Verónica como guía, o cerro de Yucapuca, lugar emblemático por ter albergado a Sandino e ás súas tropas e dende o que se divisa o lago Apanás e incluso se intúe Jinotega.

Moi próxima ao cumio está a casa de José Luis, outro dos beneficiarios do proxecto. Este home mercou hai pouco a súa propiedade, coa idea de destinala a fins turísticos (unha gran idea tendo en conta o enclave no que se encontra). É unha persoa con moita iniciativa (tal como din os seus veciños), o que podedes comprobar nas seguintes fotos:

Nunha viaxe a Guatemala observou un sistema para obter electricidade a partir de muíños de vento. Cunha pequena inversión (ao redor de 5000 C$, uns 100 €) adaptou o sistema á súa casa e agora dispón, onde ninguén máis ten, de enerxía eléctrica. A contradicción de ser unha das comunidades máis próximas ao lago Apanás, cunha hidroeléctrica que abastece de enerxía ao 33% do país, e vivir entre penumbras, vese contrarrestada polo enxeño e as ganas de prosperar dalgunhas persoas coma el.

A nosa aventura rematou dándonos un baño no río Sasle (baño de limpeza, sustito da ducha) nunha auga de condicións dubidosas e unha paraxe espectacular.

Hoxe saímos de viaxe, rumbo ás illas de Solentiname.

Contaremos máis á volta, xa na compaña de Xavi.

Por certo, benvido a Nicaragua, benvido a Jinotega!

Raquel e Sabela

Eleccións municipais en Nicaragua

O pasado Domingo 9 de Novembro houbo eleccións municipais en Nicaragua, ás que se presentaron 4 forzas políticas das cales dúas eran as que se rifaban o poder, o FSLN, Frente Sandinista de Liberación Nacional, que ocupa o poder actualmente baixo o mandato de Daniel Ortega e o PLC, Partido Liberal Constitucionalista. As outras dúas son ALN e PRN. Había tamén outro partido chamado MRS (Movimento de Renovación Sandinista) ó cal non lle foi pemitido presentarse por razóns supostamente administrativas e que apoiaba nesta ocasión á candidatura do PLC.
Aquí en Jinotega puidemos ver o peche de campaña do PLC o pasado Sábado día 1 e o Luns 3, o do FSLN, que podedes ver nas fotos.

O luns, debido a que era feriado, non houbo tódolos buses e tivemos que pasar a noite en Managua, o ambiente estaba caldeado había varias rúas pechadas e bastante presenza policial. Escoitamos na radio que se produciran varios enfrontamentos na cidade con algún morto, incluso unha nena de oito anos, isto último desmentirono despois na televisión, pero o caso é que as informacións que seguen chegando son bastante confusas. A xente que vimos de celebración era do FSLN. O PLC declara que houbo fraude electoral, cometéndose varias irregularidades e as cousas están tensas.

A anterior fin de semana pasamos unha pequena estancia no hospital de Jinotega e alí a cada persoa que cubría os papeis para que os atenderan en urxencias recordábanlle en que casilla tiñan que votar. Incluso no horóscopo do xornal facían mencións como: “usted es responsable y sabe por quién debe votar”. Tamén escoitamos dicir á xente que nos últimos dous anos os funcionarios vense obrigados a apoiar ó Frente (incluso nestes días de campaña, a saír á rúa en manifestación) dándose o caso de persoas que mudaron de traballo por non querer facelo. Tamén os estudantes becados na universidade son obrigados ao mesmo e fai aproximadamente 3 semanas por negarse a iso houbo unha carga e varios feridos.
Aquí no departamento de Jinotega gañou sobradamente o PLC, pero en Managua a día de hoxe seguen sen aclararse as cousas (parece que se van recontar os votos e que haberá que agardar ata principios de Decembro para saber en que queda todo).

Temos que resaltar que o que aquí comentamos xurde do que escoitamos na rúa, e, como xa comentamos, Jinotega é principalmente liberal. En xeral, tanto a xente como os medios de comunicación son bastante partidistas, polo que as versións poden ser totalmente opostas e incluso aspectos tan "claros" como podería parecer a morte dunha persoa son aquí moi dubidosos. O que sí podemos afirmar é que se percibe un ambiente realmente tenso.

Esperemos que vaia a mellor...

Buenas Prácticas. Biodigestores IV

Como lo prometido es deuda, en la entrada de hoy veremos el proceso de implementación de los biodigestores del proyecto de Enxeñería Sen Fronteiras (ESF-Galicia) "Apoyo a productores para la realización de buenas prácticas agrosilvopastorales y reducción de áreas degradadas en 4 comunidades de la parte alta de la subcuenca del rio Viejo (Jinotega, Nicaragua)". Este proyecto contó con la financiación de la Xunta de Galicia.

La construcción fue realizada por la asistencia técnica formada por Iván Urbina y Martín Herrera con la colaboración del técnico del proyecto Carlos G. Guatemala (La Cuculmeca).

Podemos ver el esquema del digestor que queremos construir en la siguiente figura: a.- Excavación de la fosa
– El desnivel a lo largo del piso no debe ser mayor de 5 cm por metro de longitud.
– Se debe cavar la fosa en forma de talud o chaflán con una pendiente del 10 %, con el objetivo de evitar que se derrumbe

b.- Construcción de las piletas de entrada y salida
En los extremos superiores del biodigestor se colocan dos piletas, uno para la alimentación y otro para la expulsión . Las piletas son hechas de
bloques, unidos con cemento y tienen un tamaño aproximado de 50 cm2.
– La pileta de alimentación es por donde se introduce el estiércol y se agita la mezcla de estiércol y agua. Contiene en su interior un tubo de PVC que lo vincula a la fosa. Hay que procurar que la profundidad del tubo no sea excesiva para no entorpecer la entrada y batida del líquido.

La pileta expulsora lleva otro tubo en su interior por donde sale el líquido digerido.

c.- Preparación de la bolsa para el digestor
En el caso de este proyecto, el tubo de plástico es de 1,30 m de diámetro, y el ancho de la trinchera es de 1,20 m en la cima, y 1 m en el fondo, con 1 m de profundidad; la longitud es de 6 m, menos uno que es de 18 m.
El procedimiento de instalación es el siguiente:
– Se extiende el plástico sobre un piso seco y firme, sin piedras ni objetos que puedan romperlo.
– Se corta el plástico en dos tramos iguales con la longitud deseada, y una se introduce dentro de la otra. Para meter un plástico dentro del otro, una persona sin zapatos pasa por dentro de un plástico introduciendo el otro plástico.

La tubería de la entrada de PVC se inserta en un extremo del tubo de plástico. La película de plástico se pliega alrededor de la tubería y se afianza con 5 cm. de la tira de caucho. Las tiras se envuelven en una capa continua para cubrir los bordes del plástico completamente y termina en el tubo de PVC. El tubo de la entrada está entonces cerrado con un cuadrado de plástico y una tira de caucho

d.- Salida del biogás y válvula de seguridad.

e.- Protección y cierre

Por último veremos un corte transversal y frontal del biodigestor y una foto de uno que ya está en funcionamiento.

En los próximos días nuestras compañeras Raquel Rodríguez y Sabela Dávila, que están estos meses de PCR en Jinotega, visitarán a algunos de los beneficiarios de este proyecto y nos comentarán si se han cumplido los objetivos que se pretendían alcanzar.

Nota: La visita a los beneficiarios se hará gracias a la inestimable colaboración de ISF-Apd que amablemente nos cederá un vehículo un par de días.

Dende a cidade das brumas

Esta semana foi de traballo tranquilo. Toda ela na oficina excepto un día no meu caso (Sabela). O martes fun a Sasle con Silvio e con Reynaldo, a comezar o plan de manexo coa familia de Doña Marcia. Reynaldo é o coordinador e foi para supervisar e comprobar como se está procedendo. Esta familia ten instalada xa a súa cociña, coa cal están moi contentos (aquí vai o vídeo!).

"Como podeis ver el impacto en las cocinas mejoradas en la zona de influencia, es fantastico, porque los beneficiarios estan gozando ya del beneficio de lo que son buenas practicas, tanto en el consumo de leña, como en la reduccion de la contaminacion de sus hogares, a como podemos escuchar en la entrevista, ya existe entusiasmo por los beneficiarios que ya han recibido el rubro de cocinas, lo que nos alegra en gran manera, porque ya son varios los hogares que hoy piensan de manera diferente, y los logros son muchos como la reduccion en el consumo de leña, ya que segun datos suministrados por la beneficiaria esta manifiesta que hoy consume a menos un 50 % en el consumo actual, sin mencionar que estas pequeña familias tienen menos contaminacion de humo, la contaminacion en estos hogares se vuelve un problema de salud, sobre todo para los niños pequeños que son los mas perjudicados por las enfermedades respiratorias, en gran medida por la cercania de los hogares hacia los cuartos o dormitorios, por tanto, nos queda el reto como proyecto de construir las restantes, para que el impacto en zona del mismo se dimensione y podamos obtener mayores resultados en la micro cuenca"(Reynaldo)

Estivemos alí todo o día e foi moi interesante porque ademais de falar eles foron pasando por alí distintos veciños que tamén opinaban. A extensión é dunhas 5 mazás (1mazá é máis ou menos como 1 ha), así que xa teñen posibilidade de diversificar un pouco a súa producción. O que acontece é que utilizan bastantes productos químicos para o control de plagas e enfermidades e para fertilizar a terra, o cal lles ocasiona moitos gastos, sobre todo nos dous últimos anos que os prezos chegaron a multiplicarse por 5 coa subida do petróleo (que aquí, en Nicaragua, todavía non baixou).

Usando a "coba" (instrumento utilizado para a semente ao "espeque")

Chegamos de volta ás 6 da noite, con traballo aínda pendente. Silvio e Reynaldo volveron ó día seguinte, pero eu quedei para ir con Raquel a unha renión na Cuculmeca, organización na que se fixo outro proxecto e ó que agora queremos ir para facer unhas enquisas. Por fin conseguimos coincidir en espacio e tempo para descubrir as fantásticas instalacións da Cuculmeca e coordinarnos para ir á comunidades na próxima semana (esperamos que así sexa!!!). A reunión foi curta pero productiva, e “escapei” así da aventura de Silvio en Sasle, quen non conseguiu encender a moto e tivo que volver facendo “raid”, como din aquí (é dicir, facendo dedo).

Isto foi despois do xoves de "vertebración", no que fomos con xente de ISF-ApD e da "Cucul" ó Roca Rancho e ó Conceptos Bar, ambos con música en directo(podedes ver nas fotos que é a mellor forma de comezar todo:)).

Onte e hoxe a cousa estivo máis animada na oficina, xa que viñeron dous técnicos de Fider-Estelí para dar unha capacitación en GPS e Arcview, necesaria para a elaboración completa dos plans de manexo. Esperamos, con isto, avanzar algo máis nas próximas semanas.

Á noite pensabamos volver saír (o xoves é o día de festa en Jinotega, porque hai moita xente que vén de fóra a traballar e na fin de semana xa non están) pero Raquelilla púxose mala de novo, e eu decidín quedar co ela.

Así que, polo de pronto, o fin de semana avecínase gris, chuvioso e ventoso, protexidas do frío na casa, non tan diferente dun fin de semana de novembro en Compostela.

Dende a cidade das brumas,

Sabela