Estancia nas comunidades: Maruxa

O 24 de xullo, en vez de espertar co ruído dos freos do carro de don Mauricio, amencín ao ritmo das mans de doña Chepa palmeando tortillas de millo. Son as 5.30 da mañá e doña Maruca xa está muxindo as vacas. Así comeza a miña estancia na familia de Don Bernardo...

Doña Chepa.

Doña Maruca.

Ingrid ten sete anos e esta semana non foi á escola por culpa da gripe. Aproveitamos para regar os laranxeiros que nos deu a fase II do proxecto, pues, xunto co noso amiguiño e veciño Cristopher

... e aproveitamos tamén para coñecer a finca e facer un pouco de seguimento dalgúns dos cultivos...

como a malanga...

ou o "viveritito" de café.

E a media mañá, despois dunha tortilla con cuajada, desa tan rica que sae das vacas de don Bernardo, descansamos un anaco cun xogo que semella non pasar nunca de moda...

Don Bernardo ensinando a bailar o trompo.

O sábado chegou a mamá de Ingrid, que vive na cidade co marido e a súa outra filla. A Ingrid gústalle Jinotega, pero prefire vivir en Sasle, e Martina tamén, pero por traballo ten que estar na cidade. Ten o seu posto de verduriñas alá no mercado e tódalas fins de semana sube a Sasle a ver a Ingrid, á súa mamá, Doña Maruca, ao seu pai, Don Bernardo, e á súa tía, doña Chepa. E vese e platica coas súas amigas de Sasle, porque en Sasle foi onde se criou e di que prefire mil veces máis vivir alá no campo que na cidade. Unha das súas mellores amigas é Verónica, a mamá de Cristopher, que vive aí nomás, na casa do lado, onde doña Leonora. Verónica e Martina preguntan e preguntan sobre a vida alá de onde eu veño "¿y en su país cuándo es que se casan? ¿y cuándo tienen hijos?" e cando lles explico e ven as diferencias, míranme con cara medio incrédula, un tanto melancólica e medio estraña, como pensando por que razón será que para min é normal non ter fillos nin estar casada aos 22.

Durante o día, de 5.00 a 18.00, doña Chepa e doña Maruca moven o mundo dende a cociña, alimentando á familia ou a todo o que pola casa pase a descansar do traballo nas terras. E como a calquera que por alá pasa se lle senta nunha cadeira e se lle dá a súa tortilla con cuajada, de mañá, ben cediño, tódalas mulleres de Sasle póñense de acordo para facer algo á vez: palmear tortillas de millo.

Sopa de res e tortilla na cociña mellorada.

E así, entre o fume e o cheiro a leña das cociñas melloradas, palmeos de tortillas, frijoles e arroz, van pasando os días na casa de Don Bernardo. A Bernardo, a iso das seis da noite e pouco antes do xantar, gústalle botarse na cama coa radio ao lado a escoitar rancheras. E ás sete, “como ya es noche y acá de noche no hay nadita que hacer”, di Maruca, péchanse ben as portas e, ao son dunha rancherita, péchanse tamén os ollos desta familia ata que chegue o día seguinte, que será igual que o anterior... e igual de lindo será o sorriso co que amencerán, como cada mañá, doña Chepa, doña Maruca, don Bernardo e a pequena Ingrid.

A familia de Don Bernardo.

O xoves recollín as miñas cousas e fun pasar un par de días á de Don César. Alá a xente acostuma parar a beber café, canta máis xente pasa, máis tortillas de millo hai que facer, así que ás 5 da mañá doña Ilda e as súas fillas palmean á vez: pum-pum, pum-pum, e ao son do palmeo nace en Sasle un novo día. E despois de palmear, doña Ilda prepara o almorzo, e despois do almorzo a comida, e despois da comida a cea. E igual que Maruca e Chepa, doña Ilda é outra de tantas mulleres que, sempre cun sorriso, move o mundo dende a cociña. De cando en vez, asomaba a cabeza para ver a telenovela, pero de súpeto dicía “ay!, el arroz!” e aí se regresaba.

Doña Ilda a punto de comezar a cocer o millo.

E na casa de don César tamén había unhas chigüinas que dicían "vamos a jugar, Maruchita!", e xogábamos; e mamá Elvira dicía "Maruxa, siéntese, platiquemos!", e platicábamos; e mamá Heilen dicía "Maruxa, venga a la venta a ver el molino de pinol" e íamos moer o pinol. E doña Ilda dicía "¿no quiere una tortilla con cuajada?"... E como ao fina doña Ilda comprendeu que o que eu quería non era comer tortilla nen cuajada, senón aprender a facer as dúas cousas, entre tortillas, chigüinas, platicas e pinol pasaron os días na de Don César.

Sudeica e Ildita descansando de xogar coa bola.

E de novo, mochilita ao lombo e caminito del Mojón para visitar a Roberto e pasar uns días coa súa familia, a de doña Bersabé, outra muller máis movendo o mundo dende a cociña, cunha forza e alegría desa que se lle pega a calquera que pasa polo seu carón. Roberto xoga na entrada da casa con Fran, Bersita e as fillas de Ivania e Lionel. Ivania e Bersabé moen millo na cociña e preparan masa para facer pan.

E de repente, a cociña, centro do universo, énchese de xente que baila, canta e hornar pan, hornamos pan para o mundo enteiriño, pan de millo, pan de fariña, pan con canela, pan con vainilla, semitas, panelas, polvoróns e buñuelos, pan feito con cariño e amor para repartir a ventas de aquí e acolá.

Bailando e amasando, facendo festa na cociña, faise noite no Mojón... e faise o pan no forno de leña de Bersabé:

E como o Domingo marchamos, o sábado seguimos bailando con ron, con rancheras e con tortilla de papas para despedirnos de Bersabé, de Sasle e do Mojón (pero só ata dentro duns días...).

Ao dia seguinte Bersita despértanos con máis música bailando enriba dunha cadeira. “Me van a hacer falta” di doña Bersabé. E Fran mira a Roberto e sen pronunciar palabra, Fran di toda a falta que lle vai facer Roberto. E Bersita míranos a un e ao outro e pregunta “Y cuándo es que van a volver?”. E cun sorriso de Bersita, unha mirada de Fran, e unha aperta de Bersabé (desas que van cargadiñas de agarimos) dicimos adeus, co nariz ben pegadiño á fiestra do bus, á mellor experiencia que os PCRs vivimos ata agora, chegando a Jinotega medio tristes, medio alegres, medio cun non-sei-qué e un cento de sentimentos e emocións.

Bersita e Fran.

E ao longo destes días, vivindo a vida de doña María, de doña Chepa, de doña Ilda, de doña Bersabé, e compartindo anacos de vida doutras mulleres que se foron cruzando polo camiño, ademais de outras moitas preguntas, é unha a que inda agora segue a dar voltas na miña cabeza: e que pasaría se un día as mulleres de Sasle decidisen parar...?