Adeus, Nicaragua

“Con esto damos por finalizadas as tarefas PCR. Agora veñen as Post-PCR”, dixo Xavi. Hai que ver como ás veces frases tan simples poden ir cargadas de tanto sentimento para quen a escoita.. Así é, rematou a nosa experiencia como PCRs en Nicaragua e agora só nos queda refuxiarnos no pan que nos regalou doña Érika molladiño no café de doña Bersabé ou nun vaso de pinolillo quente da mamá de Fran e de doña Ilda ao son dunha bachata que desta vez teremos que bailar soíños... Pero a pesar de tristes, vimos cargados de lindas historias que repartir, alegría nica e moita enerxía para comezar coa segunda parte desta aventura: o post PCR.

En relación ás últimas actividades de Jinotega, as últimas semanas, e xa dentro da Fase III, realizáronse as capacitacións de Uso Racional del Agua nas comunidades de Sasle e Los Horcones,

repartiuse material para a construcción dos galiñeiros, construíronse os galiñeiros e...

as galiñas de Sasle e Los Horcones xa teñen onde durmir!

Os PCRS impartimos un pequeño obradoiro de informática ao persoal de FIDER sobre presentacións de Power Point e como crear un blog e así foi como naceu o de FIDER Jinotega: fiderjinotega.blogspot.com

Pero como imos ir por partes, nestes días xa iremos publicando as respectivas entradas!

O 14 e 15 de Setembro celebrouse a independencia de Nicaragua dos españois e, aproveitando que era festivo, Maruxa voltou ao campo a pasar uns días coa familia de doña Bersabé e disfrutar da vida tranquila do campo e da linda xente que nel habita. Mentras, Roberto facía o tedioso traballo de pasar a acta da Avaliación Interna que tivemos en FIDER hai unhas semanas (moi productiva e na que saíron temas moi importantes)

e disfrutar da vida tranquila... da pulpería de Juansito!

E xa o venres chegou o momento da festa de despedida de Sasle, que coma sempre foi bailando (e tomando...)

Entre a goma (resaca) e tristeza, o día seguinte foi mais ben un maltrato á nosa saúde emocional, demasiadas bágoas cairon polos rostros das familias de Sasle, e polos nosos tamén... E ainda así, tivemos unhas pouquiñas de forzas para facer unha segunda despedida na oficina de FIDER, na que conseguimos xuntarnos todas e todos arredor dunhas botellas de Flor de Caña compartindo os últimos momentos desta outra pequena “familia”.

O domingo don Carlos convidounos a unha rica sopa nica. Non vos sorprendades polo outro "pelón" da foto: Michael, voluntario de Axunica en Granada, decidiu acompañarnos este últimos días para ir quentando motores (el despídese de Nicaragua a próxima semana).

Xa de noite despedímonos cunha cea na pulpería de Juansito e Raquel.

Mais o noso calvario ainda ía durar ata o día seguinte, cando nos tocou despedirnos de Fran á hora de agarrar o bus Jinotega-Managua.

E tras pasar pola oficina central de FIDER para levarnos a documentación da fase II, o sol foise caendo en Nicaragua e con el fumos caendo nós. Entre avións e aeroportos cada vez parecía máis irreal todo o vivido, e agora, hai un PCR en Zas e outra na Coruña cos corazóns latendo por algún carreiriño de Sasle ao Mojón.

http://www.youtube.com/watch?v=yp7-nWslZe0

Obradoiros de Hixiene e Educación Ambiental nas escolas de Sasle e Los Horcones

O 9 e 10 de Agosto en Sasle e a semana pasada en Los Horcones, os PCRs levamos a cabo na escolas das dúas comunidades uns obradoiros sobre hixiene e educación ambiental que xurdiu como proposta da anterior PCR, Lorena, e foi apoiado, pola súa necesidade, por todo o persoal de FIDER. Previamente, xa aproveitamos a nosa estancia nas comunidades para detectar hábitos de hixiene, especialmente nos máis pequenos, e observar costumes, vocabulario, e todos os datos precisos para estructurar e adaptar ben o obradoiro á realidade da comunidade. Introducimos o enfoque da educación ambiental como elemento transversal, dando así continuidade ao obradoiro impartido por Lorena meses atrás e para que o alumnado vinculase ambos obradoiros ao proxecto.

Y entonces... en qué consistiron os obradoiros?

Pois comezamos así, lavándonos ben os dentes para defendernos da "Muela Horrible", que é horrible porque ten caries e pica os dentes dos nenos e nenas, e para que iso non pase estes tiñan que defenderse dela cepillándose ben: de arriba a abaixo, chis, chas, e polas moas tamén, con movementos circulares...

A "muela horrible" atrapara a un par de rapaciños que iso de lavar os incisivos non se lle daba moi ben e tiveron que frotarlle ben a dentadura, repasando asi co resto da aula como temos que facer para protexernos de enfermedades tan feas como a caries e ter unha boca ben sana para roer elotes de millo, tomar unha sopa de res quentiña e beber frescos ben frios sen que os nosos dentes digan "Ai!". Por suposto, un bo cepillado de dentes remata limpando tamén a lingua!

E despois, fixemos un pouco de teatriño, e os rapaces e rapazas de 1º e 2º grao ensináronnos aos PCRs como lavarse ben o corpo...

aprendimos a lavar ben as mans e sobre todo repasamos en que momentos temos que lavalas! Despois de usar a letrina, antes de comer, despois de tocar animais, antes de cociñar... E fixemos un repasiño tamén de cando e como lavar ben o corpo, comezando pola a cabeza e sen esquecer as orellas!

O que pasa é que o alumnado de 3º a 6º grado de Sasle xa estaba un pouco maiorciño para estes contos do teatro, así que a parte de hixiene e aseo persoal tratámola doutra forma:

Coloreamos en grupos unha serie de esceas da nosa vida cotiá que despois tivemos que ordear cronolóxicamente e contarlle ao resto de compañeiros e compañeiras, a través dunha pequena historia, o que facían as persoaxes de cada escea...

tiñamos grupos mais tímidos que outros...

pero tódos o fixeron moi ben!

E despois... chegaron as chimbombas!! Chegaron a Sasle e chegaron tamén a Los Horcones:

Algunhas chimbombas viñan con sorpresa, así que BUM! Estoupamos todiñas todas

e descubrimos que dentro viñan moitas cousas: envases perigoso, llantas, plásticos, mondas de bananos, xoguetes rotos... e tivemos que separalos: uns para un lado e outros para outro...

Aprendimos así que os residuos podían ser orgánicos ou inorgánicos.

Ata os máis pequenos aprenderon a clasificar o lixo:

E o resultado final foi este:


En Los Horcones, ao remate do obradoiro, tomamos unha foto de despedida ao pé da nova escola, que vai ser inagurada o próximo 20 de Setembro...


En Sasle, como nos sobrou un pouquiño de tempo, a maestra Pastora rematou o obradoiro deleitándonos cunha ranchera:

E como ainda tiñamos un pouco máis de tempo, improvisamos algún xogo fóra da aula...

Cantamos, bailamos, ensuciámonos e despedímonos da escola cheíñas de lodo, pero pasámolo "tuani, tuani"!

Giras de Intercambio a El Quebracho

Os PCRs non puideron asistir á primeira destas xiras polas áridas terras de Estelí ao estar de vacacións, mais si á segunda. Aínda así temos documentación fotográfica daquela gracias á presenza dun convidado especial: Juancito o da pulpería.

Saímos de Jinotega coa primeira luz do día e fomos agarrando beneficiari@s en Sasle e no empalme de Los Horcones. Coma sempre, os técnicos don Carlos e don Silvio, van pasando lista á xente dos seus respectivos grupos de seguemento:

Durante o longo camiño por estrada, don Carlos, don Silvio, Xavi e Roberto, foron platicando animadamente con algunhas persoas do noso Proxecto, e o coordinador don Reynaldo agardábanos en Estelí.

Finalmente chegamos á comunidade de El Quebracho, onde fomos recibidos por Edwin e Celestino. Edwin é o técnico de FIDER Estelí, a outra delegación rexional da nosa contra-parte, onde traballou don Rey hai anos, polo que o trato era moi amigable. Celestino é o productor que se dispuña a ensinarnos, con moita soltura, as súas propiedades e os resultados do seu traballo e da colaboración con FIDER:

Dende a casa de don Celestino ata o seu agro, a camiñata fíxosenos dilatada, até que divisamos as vistas de Estelí...

...e por fin chegamos á confortable sombra duns cedros. Alí comezamos a apreciar nas explicacións de don Celestino o esforzo de transformar uns outeiros pedregosos de clima seco, nunha fértil sucesión de pasto, grans básicos e hortalizas:

Mais ese esforzo debeu ser acompañado dunha planificación sostible apoiada en:

- Barreiras mortas (coma os diques feitos coa abundante pedra da que renegaba algún dos nosos productores) para evitar a fuxida da terra e da humidade ladeira abaixo.

- Barreiras vivas de zacate ou taiwan.

- Reforestación, coma nas cercas vivas que compoñen estes fermosos prendones de madero negro.

A concorrencia beneficiaria jinotegana non despegaba a orella das verbas de don Celestino, e a participación era constante; e é que o 'viejito' se gañara a nosa confianza co seu talante, simpatía e coñecemento.

Pode que a constatación da boa produción que alí se obtía con baixos insumos nun medio hostil, convencera un pouquiño máis ás familias beneficiarias da microcunca do Sasle, das bondades da reforestación, emprego de fertilizantes orgánicos, non queima, e outras boas prácticas. Sobre todo aos máis novos.

Alí nos despedimos cun fermoso conto do Responsable Técnico para Nicaragua do Grupo Agro de ESF, Xavi, ao que dende aquí aproveitamos para felicitar polo inminente comezo da súa andaina profesional remunerada no mundo da cooperación, en Jinotega, a súa terra adoptiva. O relato real, moi ben acollido, falaba da idolatría que mantén un desértico pobo peruano polos grandes penedos que, como as pedras de El Quebracho, frean o decorrer das augas conformando unha sorte de oasis ao seu redor.

Giras de Intercambio a La Naranja e Mancotal

Xa tiñamos unhas ganiñas pecerreantes de participar das xiras de intercambio que realizan FIDER, ESF-Galicia e as 80 familias beneficiarias do Proxecto que formulamos arredor do río Sasle. E despois de estreitar lazos con outros proxectos de cooperación, preparar a loxística, repartir as invitacións de rigor e contratar o transporte... alá fomos!



A primeira destas dúas xiras cafetaleiras, de corenta convidadas cada unha, caracterizouse polas dificultades que presentaba o traxecto. Malia a potencia do típico bus nica e o uso de cadeas, iamos un pasiño cara atrás e dous cara adiante por mor de lama, pedras e regatos.



Mais finalmente chegamos a La Naranja, onde comezamos atender as explicacións dos productores, pai e fillo; e as de Augusto e Franklin, técnicos dos proxectos que financia a USDA en sete municipios norteños.



De seguido advertimos que a elevada nubosidade que envolve esta zona montañosa durante todo o ano permitía manter un baixo índice de sombra de guineo. Tamén tomamos nota de como aproveitaban para sementar millo (e posteriormente frijol e canavalia) en regos paralelos aos do pequeno café recén plantado.

Beneficio húmido do café

Era este un exemplo de cultivo de café intensivo, altamente tecnolóxico e con grande emprego de insumos. A nosa parroquia atendía con interese, co pensamento posto na inminente plantación dos viveiros que levan meses agarimando.



Tanto técnicos como productores amósanse orgullosos da producción dun café, o nicaragüense, que presume de ser o segundo mellor do mundo (despois do colombiano); e non escatiman en consellos: o encalado anual, o control de pragas, a pepena, a poda, a deshijada, a cobertura vexetal...



Tamén advirten de que o uso aleatorio de fertilizantes pode ser unha perda de tempo e de reales se non se coñecen as características da súa terra, polo que recomendaron investir en análises do solo. E o uso non focalizado de herbicidas coma o Glifosato pode intoxicar a nosa planta.



Despois do agardado refrixerio pechamos a primeira escala nun almácigo que contén 10.000 plantiñas de café que nunca se sentiran tan observadas:



A segunda parada deixábanos en Mancotal, máis preto do lago de Apanás, nunha cooperativa que cultiva café orgánico. Lonxe quedara o cheiro a químico. Os nosos productores e productoras amosábanse intrigados ante este tipo de cultivo non convencional, co que non están familiarizados. Así comezaba a se fraguar no colectivo unha análise comparativa de ambos sistemas, nun debate que duraría o resto da xornada. O plantexamento de contraste entre o químico convencional e o orgánico surtira efecto:



Os netos da propietaria dese terreo tiñan unha coidada sombra forestal de diferentes alturas para o café, e o chan estaba inzado de abono orgánico. Recoñecían que a produción era menor que a convencional, mais estaban moi satisfeitos debido a que por outra banda gastaban ben pouco en insumos. Só empregaban cal, cinza, humus... e nadiña de químicos. Nen sequera praguicidas, pois o temido insecto da 'broca' é combatido cunhas trampas de alcol que espertaron a curiosidade dos ribeiráns do Sasle:



Tamén espertou interese o módulo de lombricultura para fabricar lombri-humus, pois é unha das incorporacións que imos obter na Fase III do noso Proxecto:



Así e todo, saímos gratamente sorprendidos polas bondades do sistema ecolóxico que alí se traballa, cunhas plantas que producen durante o triplo de anos (entre 15 e 20) que as convencionais; e mesmo a xente comezou coidar de non manchar nada, non vaia ser que unha inspección retire o selo que lles permite aos nosos anfitrións comercializar exitosamente ese café orgánico de Comercio Xusto.



Finalmente, e despois de detallarnos os custos e ingresos que lles deixa o café orgánico, os membros desta Cooperativa Agrícola de Mancotal amosáronnos a súa casa comunal, onde afondaron nas bondades de traballar xuntos e exportar a bo prezo, coma o caso da obra social que realizan na súa comunidade:



Agora a pelota está no tellado dos habitantes da microcunca do río Sasle: serán quen de conformar algunha cooperativa agrícola (orgánica ou non) os novos cafetaleiros de Sasle e de Los Horcones?

*

Noutra orde de cousas, ao final da xornada fíxose entrega das guías de xénero elaboradas a partir das capacitacións de xénero nas comunidades. E á tardiña foron chegando ás casas, e as follas pasaban, e os debuxos ían collendo cor, mentres se apagaba o día entre soños con recendo a café.